"Λάπηθος Λακώνων κτίσμα και Πραξάνδρου εστί"

Σύμφωνα με την μυθολογία η Λάπηθος ιδρύθηκε από τον βασιλιά Πράξανδρο ήρωα του Τρωικού πολέμου από την Λακωνία και η πόλη πήρε το όνομά της από το όρος Λαπήθης της Λακωνίας από όπου κατάγονταν οι οικιστές της. Την μεγαλύτερη ακμή της την γνώρισε στα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια και έμεινε γνωστή στην ιστορία με πολλά ονόματα όπως Λάμπουσα, Ιμερόεσσα, Λαπιθέα. Από τους γνωστότερους βασιλιάδες της ήταν ο Δημόνικος Α΄, ο Δημόνικος Β΄, ο Πεισίστρατος που βοήθησε με πλοία και στρατό τον Μέγα Αλέξανδρο στην πολιορκία της Τύρου , και ο Πράξιππος ο τελευταίος βασιλιάς της. Στην αρχαιότητα η πόλη αποτέλεσε κέντρο επεξεργασίας χαλκού και αγγείων και μεγάλο λιμάνι εξαγωγών. Η πόλη ακολούθησε την τύχη όλων των άλλων Κυπριακών βασιλείων, αρχικά αποτέλεσε φόρου υποτελές στους Ασσυρίων, και έπειτα των Περσών. Οι κάτοικοι της πήραν μέρος στην επανάσταση του Ονήσιλου κατά των Περσών, και στον πόλεμο των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου πήρε το μέρος του Αντίγονου. Την περίοδο της κυριαρχίας των Πτολεμαίων αποτέλεσε μέλος του Κοινού των Κυπρίων. Τον μεσαίωνα είχε δική της επισκοπή, την επισκοπή Λαμπούσας, με πρώτο επίσκοπο τον Άγιο Ευλάλιο. Τον 7ο αιώνα μ.Χ. έπεσε σε παρακμή λόγω των αραβικών επιδρομών, μετά από την καταστροφή της πόλης από σεισμό οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν. Μετά την απελευθέρωση της Κύπρου από τους ΄Αραβες κατά τη νικηφόρο εκστρατεία του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά το 965 μ.Χ. οι κάτοικοι της Λαπήθου γυρίζουν στην πόλη τους και την ξανακτίζουν, όχι πια κοντά στα παράλια, αλλά στους πρόποδες του Πενταδάκτυλου.

Κατά το 18ον αιώνα – επί Τουρκοκρατίας – τμήματα περιμετρικά της Λαπήθου, αποσπάστηκαν και σχηματίστηκαν ο Καραβάς και τα γύρω χωριά της περιοχής. Κατά το 1821 (18 – 21 Ιουνίου) αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Λαπήθου, στην τοποθεσία Ασπρόβρυση ο μπουρλοτιέρης ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης Κωνσταντίνος Κανάρης, με σκοπό να πάρει προμήθειες και παλικάρια για τον αγώνα. Φιλοξενήθηκε εκεί και το επόμενο βράδυ ο Κανάρης απέπλευσε με τα καράβια του μεταφέροντας στην Ελλάδα σημαντική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια (κυρίως λαπηθιώτικα μαχαίρια). Μαζί του αναχώρησαν και 25 παλικάρια 16 από τους οποίους είχαν καταγωγή τη Λάπηθο. Οι Τούρκοι το πληροφορήθηκαν λίγες μέρες μετά για να πέσει βαρύς ο πέλεκυς, καρατομώντας τον προύχοντα Χατζηλία με άλλους Λαπηθιώτες στη Λευκωσία κατά τις σφαγές της 9ης Ιουλίου 1821. Όταν οι Άγγλοι αγόρασαν την Κύπρο από τους Τούρκους το 1878, η Λάπηθος, ήταν από τις πρώτες κοινότητες που έγινε Δήμος. Την περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα εναντίον της Αγγλοκρατίας 1955 –59, η Λάπηθος έδρασε με πολλούς ηρωικούς τρόπους. Πολλοί νέοι της Λαπήθου εκπαιδεύτηκαν στον αγώνα από το Γρηγόρη Αυξεντίου πρώτα και τον Κυριάκο Μάτση αργότερα. Ενέδρες κατά των αγγλικών στρατευμάτων, επιθέσεις, κατασκευή βομβών, αλλά και κρατήσεις, φυλακίσεις και κατ΄ οίκον περιορισμούς γνώρισε η Λάπηθος. Ήταν από τις κοινότητες που εξαναγκάστηκε από τους ΄Αγγλους να πληρώσει μεγάλο χρηματικό πρόστιμο για επιθέσεις εναντίον τους.

Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου που ακολούθησαν δεν έφεραν την ειρήνη για πολύ. Το 1963 οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Λαπήθου (400 περίπου) εγκατέλειψαν την κωμόπολη κάτω από τις πιέσεις των στρατιωτικών και των σχεδιασμών της Άγκυρας. Μετακινήθηκαν στον Τουρκοκυπριακό θύλακα του Τέμπλους έξω από την Κερύνεια μέχρι το 1974, όπου με την εισβολή της Τουρκίας στις 20 Ιουλίου 1974, άνοιξαν οι πόρτες για τους Τουρκοκύπριους και διώχτηκαν οι Ελληνοκύπριοι από τα σπίτια και τις περιουσίες τους. Περίπου τέσσερις χιλιάδες Λαπηθιώτες οδηγήθηκαν δια της βίας των όπλων στην προσφυγιά αφού έζησαν τη φοβερή κατάρα του πολέμου. Τα κουρσάρικα καράβια της εισβολής, άραξαν στα ανοιχτά της Κερυνιώτικης θάλασσας, στην περιοχή Πέντε-Μίλι του Καραβά και αφού σκότωσαν, βίασαν, αιχμαλώτισαν, προσφυγοποίησαν τους Λαπηθιώτες στέλλοντάς τους σ΄ όλα τα μέρη της Κύπρου και του εξωτερικού. Το ματωμένο χώμα της Λαπήθου από τότε δεν ανθοβόλησε μυρωμένους λεμονανθούς γιατί οι 95 σκοτωμένοι κι αγνοούμενοι Λαπηθιώτες ζητούν ακόμα δικαίωση. Το αίμα όσων σκοτώθηκαν, κάνει το χώμα να βογκά και δεν θ΄ αφήσουν οι φωνές των σκοτωμένων και αγνοουμένων, κανένα να ζήσει ήσυχα στην Λαπηθιώτικη Γη, παρά μόνον όταν γυρίσουν πίσω ελεύθεροι οι νόμιμοι κάτοικοι της Λαπήθου και επικρατήσει η ειρήνη και το διεθνές δίκαιο.

Λάπηθος Καρτερούμεν
https://www.youtube.com/watch?v=thALoTZ8Iqk
Στίχοι-Μουσική: Ανδρέας Ορφανίδης
Εκτέλεση: Νάσια Τραχωνίτου
Ενορχήστρωση: Κύπρος Χαραλάμπους
Το τραγούδι, περιλαμβάνεται στ CD "Φυλλοκάρκια"