Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο Γ΄ (1913-1977) "Ή εκείνοι ή εγώ, ή τώρα ή ποτέ"

Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο Γ΄
Χωρίς Παρωπίδες - Χωρίς Αναισθητικό

Ο Μιχαήλ Μούσκος γεννήθηκε το 1913 στο χωριό Παναγιά της Πάφου. Γονείς του ήταν οι Χριστόδουλος Μούσκος και η Ελένη Αθανασίου. Έχασε τη μητέρα του σε μικρή ηλικία, κάτι που τον σημάδεψε σε όλη του τη ζωή. Τέλειωσε το δημοτικό σχολείο της Παναγιάς σε ηλικία 13 ετών. Έπειτα από προτροπή του δασκάλου του, Νεοκλή Καραολή προς τον πατέρα του, μπήκε στη μονή Κύκκου, όπου λειτουργούσε ανώτερη σχολή. Το 1926 έπειτα από διάβημα και πάλι του δασκάλου του προς τον ηγούμενο της Μονής, μπαίνει ως δόκιμος στο μοναστήρι. Εκεί η οξυδέρκεια και τα σπάνια προτερήματα του πείθουν τους υπεύθυνους της μονής να τον στείλουν στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Αποφοίτησε το 1936 αριστεύοντας. Διετέλεσε διευθυντής της Ελληνικής Σχολής Κύκκου και γραμματέας του διοικητικού συμβουλίου της Μονής. Το 1938 μπαίνει με υποτροφία στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και λίγο πριν φύγει για την Ελλάδα χειροτονήθηκε, από τον μητροπολίτη Πάφου Λεόντιο, σε διάκονο παίρνοντας το πνευματικό όνομα "Μακάριος".

Κατάφερε να πάρει το πτυχίο του κατά τη διάρκεια της κατοχής και στη συνέχεια γράφτηκε στη Νομική σχολή στην οποία έμεινε για 2 χρόνια. Μετά τον πόλεμο και ενώ ήδη είχε χειροτονηθεί αρχιμανδρίτης έφυγε για την Αμερική με υποτροφία του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, και εκεί παρακολούθησε μαθήματα κοινωνιολογίας στη Βοστόνη. Επέστρεψε εσπευσμένα στην Κύπρο το 1948 αποδεχόμενος το Μητροπολιτικό θρόνο Κιτίου. Στις 20 Οκτωβρίου του 1950, μετά το θάνατο του αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Β’, ο Μακάριος γίνεται Αρχιεπίσκοπος και προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κύπρου. Αναλαμβάνει έτσι το μεγάλο φορτίο του πνευματικού καθοδηγητή και του πολιτικού ηγέτη του λαού όπως έπραξαν και οι προκάτοχοι του. 

Συνοπτικά η πολιτική που ακολούθησε ο Μακαρίου στο Κυπριακό:
1) 1950-58: Η πολιτική της Ένωσης

«Υπό τους ιερούς αυτούς θόλους ας δώσωμεν σήμερον τον άγιον όρκον: Θα παραμείνωμεν πιστοί έως θανάτου εις το εθνικόν μας αίτημα. Άνευ υποχωρήσεων. Άνευ παραχωρήσεων. Άνευ συναλλαγών. Θα περιφρονήσωμεν την βίαν και την τυραννίαν. Με θάρρος θα υψώσωμεν το ηθικόν παράστημά μας υπεράνω των μικρών και εφημέρων κωλυμάτων, εν και μόνον επιδιώκοντες, εις εν και μόνον αποβλέποντες τέρμα, την Ένωσιν και μόνον την Ένωσιν.» Όρκος της Φανερωμένης 28 Ιουνίου 1953.

2) 1958-63: Η πολιτική της Ανεξαρτησίας που οδήγησε στην μεσοβέζικη λύση της Ζυρίχης-Λονδίνου

  «ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ» ανέκραξε αποβιβαζόταν από του αεροσκάφος του στο Αεροδρόμιο Λευκωσία την 1 Μαρτίου 1959.

3) 1964-74: Η διατήρηση της εξουσίας του, η ελληνοποίηση του κράτους και η αποτυχημένη πολιτική της απομόνωσης και της άνευ όρων παράδοσης των Τ/Κ. Οι Ελληνικές κυβερνήσεις επιθυμούν Ελληνοτουρκικό διάλογο με θέμα την "Ένωση με ανταλλάγματα" ενώ η Κύπρος ενδοκυπριακές συνομιλίες με θέμα την "Ανεξαρτησία χωρίς δεσμεύσεις". Ο υπόγειος πόλεμος Αθηνών-Λευκωσίας θα μας φέρει την καταστροφή.

«Ή εκείνοι ή εγώ, ή τώρα ή ποτέ» (11 Ιουλίου 1974, εφ."Μεσημβρινή)

4) 1974-77: Συμφωνίες Κορυφής Μακαρίου-Ντενκτάς. Τελευταίες απέλπιδες προσπάθειες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με βάση την Ομοσπονδία και προετοιμασία για μακροχρόνιο πολιτικό αγώνα. 

«Να ξέρεται πως όσο η καρδία αυτή χτυπά, οι παλμοί της θα είναι παλμοί αγώνα για την σωτηρία της Κύπρου.» Ομιλία στην Κρατική Έκθεση Μάιος του 1977

5) 20 Ιουλίου 1977: Κηρύσσει «Μακροχρόνιο Αγώνα» και αναθεωρεί τη γραμμή που ακολούθησε τα δύο τελευταία χρόνια των συνομιλιών, δίνοντας πίστη σε υποσχέσεις τρίτων και κυρίως των ΗΠΑ.

Οι πολιτικές αποφάσεις του Μακαρίου που καθόρισαν την ιστορία της Κύπρου
1950-55: Πολιτική της Αυτοδιάθεσης-Ένωσης (Ενωτικό Δημοψήφισμα, Προσφυγή στον ΟΗΕ - πεισματική άρνηση της Βρετανίας, Όρκος των 12, Όρκος της Φανερωμένης, Προετοιμασία του Αγώνα, Έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, Στρατιωτικός Αρχηγός ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής και Πολιτικός Αρχηγός ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος).
1955: Διασκεπτική του Λονδίνο μεταξύ Αγγλίας-Τουρκίας-Ελλάδας για το Κυπριακό.
1956: Σχέδιο Χάρτινγκ: Αυτοκυβέρνση και μετά από μια 7ετία δημοψήφισμα για ένωση (Ίδια πρόταση τέθηκε και το 1947 και την απέρριψε κατηγορηματικά. Για την απόρριψη του σχεδίου Χάρτινγκ, ο Μακάριος εκ των υστέρων θα ρίξει όλη την ευθύνη στον Γρίβα. Τούτον όμως δεν τεκμένεται από πουθενά. Οι κωλυσιεργίες, η καθαρή προβοκάτσια με τις "ύποπτες βόμβες" θα εξοργήσουν τον Χάρτινγκ ο οποίος θα εξορίσει τον Αρχιεπίσκοπο θεωρώντας τον αποκλειστικά υπεύθυνο για την μη υπογραφή συμφωνίας.)
1958: Ριζική αλλαγή πολιτικής Μακαρίου, επιστροφή και οριστική εγκατάλειψη της Ένωσης για χάριν της "Ανεξαρτησίας".
1959: Προσπάθειες εξοπλισμού των ΤΚ(πλοιάριο Ντενίζ). Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου με βάση την ανεξαρτησία. Μυστική συμφωνία Καραμανλή-Μεντερέζ. Επιστροφή Γρίβα στην Ελλάδα. Εκλογές και ανακήρυξη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ως πρώτου προέδρου της Κ.Δ.
1960-63: Εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Βουλευτικές εκλογές, συνεργασία Μακαρίου-ΑΚΕΛ. Λανθασμένη επιλογή προσωπικοτήτων σε όλες σχεδόν τις θέσεις-κλειδιά, δημιουργία παρακράτους, (Γιωρκάτζης, Αζίνας, κτλ), δημιουργία αυλής (Κυπριανού, Κληρίδης,) και πλήρης απαξίωση άλλων πολύ ικανότερων στελεχών της ΕΟΚΑ. Ένοπλες Ομάδες Λυσσαρίδη, Σαμψών, Γιωρκάτζη ανταγωνίζονται για το ποιός υπηρετεί καλύτερα τον Μακάριο.
1961: Η Κύπρος εντάσσεται στην Κοινοπολιτεία.
1962: Προσχώρηση στο Κίνημα των Αδεσμεύτων (Αγγλόδουλη πολιτική παράλληλα Αντδυτική πολιτική η οποία ικανοποιεί τα συμφέροντα την ΕΣΣΔ και του Η.Β.). Οι σχέσεις Ελλάδας-Κύπρου-Τουρκίας είναι πλέον τεταμένες. Η πολιτική ηγεσία στην Ελλάδα θεωρεί ότι ο Μακάριος δεν συνεργάζεται και τους εμπαίζει διαρκώς. Παραβιάζει διαρκώς τους νόμους και το σύνταγμα (Επανέρχεται το ζήτημα των Δήμων, Κρατικός Προϋπολογισμός). Τουρκοκυπριακό Σχέδιο Δράσης (Χάρτης Πλουμ - Ντενκτάς) - Σχέδιο Ακρίτας (Γιωρκάτζης). 
1963-4: Η ενέργεια του Μακαρίου για αλλαγή του συντάγματος χωρίς την έγκριση των τριων εγγυητριών δυνάμεων αλλά με την "βοήθεια" του Άγγλου Αρμοστή Άρθουρ Κλάρκ κατασκευάζουν τα 13 σημεία. Η Τουρκία φυσικά αρνείται. Ξεκινά η τουρκανταρσία και η χάραξη της πράσινης γραμμής στην Λευκωσία. Απέλαση Ντενκτάς. Οργάνωση Τ/Κ σε θυλάκους (περιορίζονται στο 4.86% του εδάφους). Ελληνοποίηση του Κράτους. 
- ΤΜΤ και ΤΟΥΡΔΥΚ παρόλα ταύτα συνεχίζουν τις επιθετικές ενέργειες, δημιουργούν προγεφυρώματα, προχωρούν σε δολοφονίες, εκτελέσεις, πυροβολισμούς, βιαιοπραγίες, ομηρίες & ευθείες απειλές και προς Τ/Κ και προς Ε/Κ)
- Σχέδια Άτσεσον
- Επεισόδια στην Αγορά της Πάφου. Άγιος Ιλαρίωνας. Απειλές για εισβολή.
- Επιτακτική ανάγκη δημιουργίας στρατού
- Απόφαση Παπανδρέου και Σχέδιο Γρίβα για σταδιακή αποστολή Ελληνικής Μεραρχίας για προστασία της νήσου. Οργάνωση και δημιουργία της Ε.Φ. για την αμυντικής θωράκιση της Κύπρου από τον Γρίβα, Εσπευσμένη επιστροφή Γρίβα για οργάνωση στρατού * Έντονες διαφωνίες Μακαρίου και ξένων δυνάμεων
- Επιστροφή Ντενκτάς στα Κόκκινα. Ανακατάληψη του Λωρόβουνου και της Μανσούρας από την ΕΦ. 3ήμερος βομβαρδισμός της Τηλλυρίας από την Τουρκική Αεροπορία. Αντιδρά αργοπορημένα η Ελλάδα και η ΕΣΣΔ. Εκνευρισμός της Ελλάδας για τις ενέργεις της Κυπριακής Κυβέρνησης. 
- Μέγιστη επιείκια απέναντι στον τρομοκράτη Ντενκτάς, την ΤΟΥΡΔΥΚ και την ΤΜΤ.
- Αχρείαστη αντιπαράθεση Μακαρίου Παπανδρ- Γρίβα.
1965: Απουσία δημοκρατικών θεσμών και εκλογών. Μέγιστη αλαζονεία του Μακαρίου "ο εις και μόνος", "ο δια βίου πρόεδρος" αψηφά την Ελλάδα, και καθυβρίζει διαρκώς "τους φαντάρους του Παπανδρέου". Πολιτική-Κοινωνική-Οικονομική αντιπάθεια (Ο λαός χωρίζεται σε Μακαριακούς και Αντιμακαριακούς αλλά η διαφωνία του ήταν ακόμη παλαιότερη αφού ο λαός είχε ήδη διχαστεί σε Ζυριχικούς και ΑντιΖυριχικούς Ανεξαρτησιακούς και Ενωτικούς.)
1966: Κρίση με την Ελλάδα για τα Τσεχοσλοβάκικα Όπλα (Η Αστυνομία τίθεται υπό τον έλεγχο του Μακαρίου και ένα τμήμα της λειτουργεί πλέον απροκάλυπτα εναντίον της Ε.Φ. και της Μεραρχίας. Ιδέες Μακαρίου για αποστρατικοποίηση της Κύπρου, ενίσχυση των παραστρατιωτικών οργανώσεων από τον Μακάριο, νέες συγκρούσεις-προβοκάτσιες με τους Τ/Κ με μοναδικό σκοπό να πληγεί ή να απομακρυνθεί η Μεραρχία, οι Ελλαδίτες Αξιωματικοί και ο Γρίβας.
1967: Αστάθεια στην Ελλάδα και επιβολή Δικτατορίας. Αλλαγή της πολιτικής της Τουρκίας. Αποτυχημένη διάσκεψη στο Έβρο. Αλλαγή πολιτικής στο Κυπριακό από την ασταθή Χούντα χρειάζεται όλες τις στρατιωτικές δυνάμεις υπό τον έλεγχο της και φοβάται παράλληλα την δύναμη του φιλοβασιλικού Γρίβα. Συνάντηση Μακαρίου-Παπαδόπουλου σε εγκάρδιο κλίμα. Αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας Γρίβα (Comet 4B). Γεγονότα Κοφίνου* Απειλές Τουρκίας, Απομάκρυνση του Γρίβα και της Μεραρχίας. Ο Στρατηγός τίθεται σε κατ΄ οίκον περιορισμό στο σπίτι του στο Χαλάνδρι και διαρκής παρακολούθηση του από τον Παπαδόπουλο. Παραμονή της ΕΦ και της ΕΛΔΥΚ. Επιστροφή Ντενκτάς ως διαπραγματευτή δημιουργία "Προσωρινής Τουρκοκυπριακής Διοίκησης".
1968: Επίσημη και δημόσια εγκατάλειψη της Ένωσης από τον Μακάριο (από το "ευκταίον" στο "εφικτόν"). Απόπειρα Παναγούλη (Γιωρκάτζης) κατά Παπαδόπουλου. Ο Γιωρκάτζης εξαναγκάζεται σε παραίτηση την οποία αποδέχεται ο Μακάριος αφήνοντας έτσι πλήρως εκτεθειμένο τον Υπουργό του.
1969-70: Δημιουργία του "Εθνικό Μέτωπο" με σκοπό να πολεμήσει τους πολιτικούς αντιπάλους του Μακαρίου και τη Χούντα η οποία επιδιώκει κλείσιμο της υπόθεσης και "νόθα λύση". Στις 8 Μαρτίου του 1970 γίνεται η πρώτη απόπειρα κατά της ζωής του Μακαρίου (Γιωρκάτζης-Παπαποστόλου-Πουλίτσας). Δολοφονία Γιωρκάτζη (Παπαποστόλου). Παπαποστόλου φεύγει από την Κύπρο.
1971: Ρηματική Διακοίνωση Χούντας προς Μακάριο. Ξεκινά το ζήτημα των 3 Μητροπολιτών. Κρίση και πάλι με την Ελλάδα για τα Τσεχοσλοβάκικα Όπλα (Καινούριο φορτίο με μπαζούκας, καλασνίκωφ, πυροβόλα διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων, όλμων και 25 τεθωρακισμένων). Η Χούντα πιέζει διαρκώς για λύση του Κυπριακού και απειλεί ακόμη και για παράκαμψη του Μακαρίου. Δηλώσεις Μακαρίου στην Γιαλούσα για Ένωση με στόχο να προσεταιριστεί τους γριβικούς. Ζητά βοήθεια από τον Γρίβα. Επιστροφή του Γρίβα στην Κύπρο και δημιουργία της ΕΟΚΑ Β΄. Ο Μακάριος υποκύπτει στις συνεχείς πιέσεις της Χούντας. Παραίτηση Κυπριανού. Συνάντηση Γρίβα-Μακαρίου και οριστική ρήξη στη σχέση των δύο.
1972: Δυναμικές ενέργειες της ΕΟΚΑ Β΄ και ενέργειες αντεκδικήσεις από τις ένοπλες ομάδες οι οποίες οδηγούνται από το πανίσχυρο Παρακράτος. Ο Παπαδόπουλος υποκύπτει στους εκβιασμούς του Μακαρίου και συμφωνεί στην καταπολέμηση της ΕΟΚΑ Β΄. Διατάσσει διάλυση όλων των παραστρατιωτικών και παρακρατικών και δημιουργία ενός καλά εξοπλισμένου στρατιωτικού σώματος μέσα στους κόλπους της Αστυνομίας, το γνωστό "Εφεδρικό" πλήρως εξοπλισμένο από τα τσεχοσλοβάκικα όπλα και καλά στελεχωμένο από γνωστούς ΑντιΓριβικούς, Μακαριακούς και ΑΚΕΛικούς. Η περίοδος της Βίας και της Αντιβίας ξεκινά και επίσημα. Σχέδια ανατροπής του Μακαρίου. Σχέδια δολοφονίας του Γρίβα.
1973: Ολοκληρώνεται το Εκκλησιαστικό Ζήτημα υπέρ του Μακαρίου. Απόπειρα κατά της ζωής του Μακαρίου στις 7 Οκτωβρίου 1973 (από την ΕΟΚΑ Β΄). Καταδίκη του Γρίβα και τις δράσης της από τον Παπαδόπουλο. Λίγο μέρες μετά όμως παραιτείται. Μαρκεζίνης Πρωθυπουργός και εξαγγελία εκλογών. Συνέδριο της Ρώμης. Πολυτεχνείο, πτώση Παπαδόπουλου και ανάληψη της εξουσίας από τον Ιωαννίδη. Ο Ιωαννίδης σε αντίθεση με τον Παπαδόπουλο θέλει να ανατρέψει ο ίδιος τον "Παπά".
- 27 Ιανουαρίου 1974: Θάνατος του Στρατηγού Γρίβα.Διαφωνία και αποχώρηση βασικών στελεχών της οργάνωσης (Σύρος,Καρούσος). Η οργάνωση είναι πλέον ακέφαλή και ανεξέλεκτη. Ο Ιωαννίδης βάζει ανθρώπους του στην οργάνωση (Αθ. Σκλαβενίτης).
- Συντονισμένες και συνεχείς επιθέσεις του Εφεδρικού για την διάλυση της ΕΟΚΑ Β΄ (πράγμα που επιτυγχάνεται σχετικά εύκολα και γρήγορα. Τα βασικά στελέχη της οργάνωσης συλλαμβάνονται και βασανίζονται στις φυλακές).
-Ο Μακάριος θεωρώντας πλέον τον εαυτό του ισχυρό θέλει να τα βάλει με την Ε.Φ. και τους Έλληνες Αξιωματικούς αλλά και με τον ίδιο τον Ιωαννίδη.
- Μάιος 1974: Οι Τούρκοι πραγματοποιούν αποβατικές ασκήσεις και προσομοίωση εισβολής.

2 Ιουλίου 1974: Επιστολή Μακαρίου προς Γκιζίκη με τη σύμφωνη γνώμης του Βασιλιά και του Καραμανλή για την απομάκρυνση όλων των Ελλήνων αξιωματικών από την Κύπρο (περ.600) και την μείωση της ΕΦ κατά το ήμισυ. ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ 20 ΙΟΥΛΙΟΥ!!! Σκληρές κατηγορίες για την Χούντα και το στρατιωτικό καθεστώς και της Ε.Φ. (Στόχος η διάλυση της ΕΦ και η δημιουργία ενός Κυπριακού μισθοφορικού Στρατού ή Πολυτοφυλακής ικανή να αντιπαραταχθεί μαζί της). Η συνάντηση Μακαρίου-Νόβα.
3 Ιουλιου 1974: Τελική απόφαση Ιωαννίδη για πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου. (Γκιζίκης, Μπονάνος, Γαλατσάνος, Αραπάκης, Παπανικολάου, Ντάβος, Κονδύλης, Γεωργίτσης, Κομπόκης και άλλα 50 προδοτάκια ετοιμάζουν το έγκλημα(πχ Μιχόπουλος). Τεράστια είναι όμως και η ευθύνη του ΝΑΤΟ και του εβραιομασσώνου Κίσσιντζερ ο οποίος έλεγχε την Αμερική μετά το σκάνδαλο του Watergate.) Οι Τούρκοι ξεκινούν πλέον φανερά εντατικές πολεμικές προπαρασκευές στην Μερσίνα. Επιλέγουν ως μέρα για την εισβολή την 20 Ιουλίου (Την ίδια δηλαδή μέρα που απολύονταν η παλιά ΕΣΣΟ της ΕΦ και της ΕΛΔΥΚ.  Έγκαιρη ενημέρωση του Ιωαννίδη μέσω της ΕΦ. Για το Πραξικόπημα και τις ενέργεις των Τούρκων μαθαίνει και ο Μακάριος από την ΚΥΠ(Τομπάζο), τον υποστράτηγο Παύλο Παπαδάκη, τον Σταύρο Κορνηλίου, τον Σταύρο Γαλαταριώτη, Αμερικανό Πρεσβευτή στην Κύπρο Rodger Davis, τους Αγγελή, Μαγγλή. Πληροφορίες έρχονται σωρηδόν και από το Εφεδρικό και το ΑΚΕΛ (Σκαλιστής). Ο Μακάριος όμως αρνείται πεισματικά να εννοήσει τον μέγα κίνδυνο. Θεωρεί ότι το πραξικόπημα αν γίνει, θα γίνει το βράδυ της 14ης Ιουλίου έτσι ετοιμάζει τους δικούς του να περικυκλώνουν τα στρατόπεδα (Επιλαρχίες Βαρέων και Μέσων Αρμάτων) και τα σπίτι Ελλήνων Αξιωματικών.  
- 15 Ιουλίου ώρα 8:30 Πραξικόπημα από ΕΦ και τις δυνάμεις των ΛΟΚ. Ορκωμοσία Σαμψών "εσωτερικόν ζήτημα που αφορά αποκλειστικά τους Ε/Κ". Διάσωση, διάγγελμα και αποχώρηση Μακαρίου για το εξωτερικό. Ετσεβίτ στην Αγγλία συμφωνία Άγγλων για ουδετερότητα. Ομιλία Μακαρίου στον ΟΗΕ και κάνει λόγο για εισβολή.
- 20 Ιουλίου Ξεκινά η εφαρμογή του σχεδίου Αττίλας (Α΄ φάση της Τουρκικής Εισβολής)
- 22 Ιουλίου συμφωνείται ανακωχή. Απομάκρυνση Σαμψών, Προεδρεύων ο Κληρίδης. 
- 25 Ιουλίου Κατάρρευση της Χούντας, υποχρεωτική παραίτηση Ιωαννίδη από τον Γκιζίκη και τους αρχηγούς των Ενόπλων Δυνάμεων. Δηλαδή οι άνθρωποι που προηγουμένως εργάστηκαν για το πραξικόπημα τώρα ζητούν επιστροφή Καραμανλή για δημιουργία Εθνική Κυβέρνηση Σωτηρίας. 
Διασκέψεις στην Γενεύη - Αποτυχία επίτευξης συμφωνίας.
- 14 Αυγούστου Β΄ φάση της Τουρκικής Εισβολής - Δυστακτικότητα Καραμανλή και άρνηση των τεσσάρων αρχηγών για παροχή βοήθειας 
1974-77: Στην Ελλάδα θα ανακάμψει η Δημοκρατία, το αντίτιμο της όμως είναι πολύ βαρύ. Ο Μακάριος θα επιστρέψει από την Ελλάδα στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου 1974 για να αναλάβει την εξουσία και ένα καινούργιο αγώνα, αυτόν της απελευθέρωσης του νησιού από τον Τούρκο εισβολέα. Για να πάψουν οριστικά τα πολιτικά μίση θα δώσει "κλάδον ελαίας" σε όλους, δύο χρόνια μετά όμως ψάχνοντας το εξιλαστήριο θύμα θα φυλακίσει τον Νίκο Σαμψών. Ο Μακάριος το 1977 θα κάνει και το μεγαλύτερο πολιτικό του λάθος να αποδεχτεί την "Πολυπεριφεριακή Ομοσπονδία" σύντομα θα καταλάβει την παγίδα και θα την αποκηρύξει, κηρύσσοντας και τον "μακροχρόνιο αγώνα". Η καρδιά του Μακαρίου θα σταματήσει να χτυπά στις 3 Αυγούστου 1977. Ο Αρχιεπίσκοπος θα ταφεί, όπως ήταν και η επιθυμία του, στην τοποθεσία «Θρονί της Παναγίας», πάνω από το Μοναστήρι του Κύκκου.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και το βιβλίο του Ανδρέα Ν. Αθανασίου "Ο Άγνωστος Πόλεμος Αθηνών-Λευκωσίας"

Ύμνος Κυπριακής Δημοκρατίας
https://www.youtube.com/watch?v=PkWhmPz02QA
Ο Ύμνος αυτός γράφτηκε το 1962 κατά παραγγελία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου για τις ανάγκες της επίσκεψης του στην Τουρκία. Οι Τούρκοι τον υποδέχθηκαν χωρίς καθόλου επισημότητες ή οποιεδήποτε τιμές.Έτσι ο Ύμνος του Σόλωνα Μιχαηλίδη δεν ακούστηκε ποτέ και πουθενά. 

In Conglution:
Οι δόλιοι Άγγλοι ενέπλεξαν τους Τούρκους στο θέμα της Ένωσης για να την σταματήσουν. Η Τουρκία και οι Τ/Κ για χρόνια ολόκληρα μυστικά προετοίμαζαν υπομονετικά και μεθοδικά τις κινήσεις τους προκειμένου να δημιουγήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να εισβάλουν και να καταλάβουν κάποια μέρα το νησί. Η Ελλάδα και η Κύπρος φάνησαν κατώτερες των περιστάσεων, δεν έπραξαν τις ανάλογες κινήσεις τους στην στρατιωτική και την πολιτική σκακιέρα έτσι ενώ ο αγώνας της ΕΟΚΑ στρατιωτικά ήταν νικηφόρος, πολιτικά απέτυχε! Η Διασκεπτική του Λονδίνου, η απόρριψη του σχεδίου Χάρτινγκ, η εγκατάληψη της Ένωσης, και η Ζυρίχη, η μυστική συμφωνία Καραμανλή-Μεντερέζ ήσαν τραγικότατα λάθη.

Η διαφωνία όμως του Μακαρίου με όλες τις Ελληνικές Κυβερνήσεις (Καραμανλή, Βενιζέλου, Γ.Παπανδρέου, Στεφανόπουλου), με τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και οι προστριβές που είχε συνεχώς με ένα μεγάλο μέρος του Κυπριακού λαού αλλά και των στενών συνεργατών του, τους οποίους και εντέλει εγκατέλειψε, φανερώνουν ότι το πολιτικό του τέλος θα ερχόταν πολύ πιο σύντομα από ότι ο ίδιος επίστευε και ενόμιζε. Η μεγαλύτερη όμως αρετή στην πολιτική και στον πόλεμο είναι να ξέρεις να υποχωρείς την καταλληλότερη στιγμή. Η πιο κατάλληλη στιγμή για την λύση του Κυπριακού Ζητήματος ήταν όταν στην Κύπρο κατέφθασε η Ελληνική Μεραρχία, οι Τ/Κ κλείστηκαν στους θυλάκους και η ίδια η Τουρκία θεωρούσε την Κύπρο ως "χαμένη υπόθεση".  

Μακάριος ο Νυν και Αεί: Γ. Κοτσώνης

https://www.youtube.com/watch?v=IsYBQ4tzMUs
Το 1981 ο Γιώργος Κοτσώνης βραβεύτηκε από το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου για το σημαντικό του έργο «Μακάριος, ο Νυν και Αεί», σύνθεση σε φόρμα λαϊκού ορατορίου για σολίστ, χορωδία, έγχορδα και λαούτο, αφιερωμένη στη μνήμη του μεγάλου Εθνάρχη. Το έργο βασίζεται σε ποίηση του Άνθου Λυκαύγη. Σολίστ ο τραγουδιστής Κώστας Καμένος. Συμμετέχει η Χορωδία «Άρη» Λεμεσού υπό τη διεύθυνση του Μαρίνου Μιτέλλα. Λαούτο παίζει ο Νεόφυτος Ρούσσος. Κείμενα διαβάζει ο Νίκος Χαραλάμπους. Ο δίσκος ηχογραφήθηκε στην Αθήνα, αλλά δυστυχώς ποτέ δεν πέρασε στο ευρύ κοινό, παρόλο που διαθέτει μερικές πολύ όμορφες μελωδικές στιγμές και έντονο το στοιχείο της συγκίνησης.